Zaman nedir ?
Zaman nedir ? O çok iyi bir öğretmen; ama öğrencilerini öldürebilir.
Zaman nedir
Bugünkü paylaşımın teması “ZAMAN”. Yani, bir bakıma yaşamın hammaddesi… Zaman nedir ?
Zaman kullanılmasının planlaması, kendi zamanımızın efendisi olmamızda ve bize verilmiş zaman hammaddesinden en iyi ürünü almamızda en önemli araçlarımızdan birisinin olduğunu hiçbirimiz inkâr edemeyiz. Zamanın yetmediğini söyleyenler, zamanlarını İyi şekilde kullanamayanlardır.
Boş zaman değil boşa geçen zaman
Bu bağlamda Tagore ise: “Boş zaman diye bir şey yoktur, boşa geçen zaman vardır der.
Zamanı okumak, onu bir bakıma görebilmek demektir… Zamana sadece bakmak, asla yeterli değildir. Tam idrak edilemeyen zaman hızlıbir duş almaya benzetilebilir. Bu tarz zaman, üzerimizden akar gider ve hiçbir farkındalık yaşamamıza neden olur. Arındırma olmaz. Sadece yitip gider. OKUNMAMIŞ ZAMAN yanlış yaşanmaya yargılıdır.
Sık sık özel bir günü iple çekeriz, ama sonrasında duygusal açıdan olaya samimi bir şekilde katılamamışız gibi görünür. Olanı biteni umduğumuz kadar bilinçli bir şekilde yaşamamışızdır. Yaşanan deneyim yeterince yoğun değildir. Ancak çok geç olduktan sonra hayıflanırız: “Keşke sevdiğim biriyle birlikte olduğum anları daha dolu dolu (yani daha yoğun bir biçimde, ânın tadını çıkararak) yaşasaydım!”
Her zerremizde gizlenmiş bir zaman ölçer vardır aslında. İnsanın içi sayısız saatler ve zamanlar barındırır. İnsanın içini bir saatçi dükkanına benzetmemiz yanlış olmaz.
İç saat insanın ölümünden sonra çalışmaya devam ediyor.
Zaman nedir
İç saat insanın ölümünden sonra bile teklemeden çalışmaya devam ediyor. Görme siniri çaprazı merkezi beyinden çıkartılıp besleyici bir çözelti içinde korunduğunda, hâlâ günlerce kendiliğinden impulslar veriyor. Demek ki her insanın iç saati gündüz ve gece değişimlerinde birkaç dakika geri kalıyor. Doğada bu bir sorun oluşturmaz, çünkü bütün yaratıklar, kronometrelerini ayarlamak için güneşten yararlanıyorlar.
Bütün bir gece eğlenmeye imkân veren bir gece hayatının bulunmadığı uzak yerlerde bile gençler sabahları uykularını alamazlar . Genç insanların bile yirmili yaşlarında sabahları dinç kalkabildiğini söylesem inanır mısınız? – sonunda günün birinde yaşlanınca tam bir sabah kuşuna dönüşüyorlar. Bunun sebebi basit: Yaşlandıkça daha az melatonin üreten beden.
İşte konuyla örtüşen yukarıdaki kısa bir açılımımdan sonra zamanı deneyimleme üzerinde Marc WITTMANN’ın Ülkemizde ilk basımı Nisan 2018’de yapılan “HİSSEDİLEN ZAMAN/Felt Time- The Psychology of How We Perceive Time) adlı eserini 24 sayfada derleyerek paylaşıyorum.
Zaman-Zaman Yönetimi
Zaman nedir : “Zaman-Zaman Yönetimi” konularında çalışma yapacaklara anlamlı ve temel veriler içeren bu eseri öncelikle önerirken, bu yönde gitmeyecekler için ise öne çıkan birkaç paragrafı aşağıya aktarıyorum:
* Birçok bilişsel işlem -yani düşünmenin hızı ve kesinliği- öğleden önce iyileşir ve öğle vakti en yüksek seviyeye çıkar. Bu yüzden de okulda önemli konuları sabahleyin 8 ile 10 arasında anlatmamak ve önemli randevuları yine bu saatler arasında vermemek gerekir. (Özeti: Bu işler için uygun zaman aralığı: 10.30-12.30 arasıdır denebilir.) Buna karşı öğle sonrasının ilk saatlerinde de performans kapasitesi yine düşmeye başlar. Kıtalararası uçuşlarda birçok saat dilimini geçtiğimizde içsel saatimizin yönlendirme işlevinin farkına çok daha iyi varırız: Bu koşullar altında, içsel saatimizin hâlâ yasadığımız yere “ayarlı” olan zamanlaması ve güneşin yeni yerdeki rotası birbirine bağlı olarak faz gecikmesine uğrar. Gündüz vakti uykulu olur ve net bir biçimde düşünmekte zorlanırız; gece ise yatakta faltaşı gibi açık gözlerle öylece otururuz. Burada yeni bir zaman dilimine uyum sağlamanın pratik kuralı geçerlidir: Dışarıda hareketli bir gün geçirin ve bedeninizin saatin kaç olduğunu anlayıp yeni mekâna uyum sağlaması için olabildiğince çok gün ışığı alın.
Zaman nedir
Bazı insanlar bu faz gecikmesini her gün tecrübe eder. Bütün insani nitelikler gibi günlük ritim de kişiden kişiye değişir. Buna bağlı olarak, içsel saat herkes için aynı şekilde işlemez; uyuma ve uyanma ritmi bireyler arasında belirgin bir değişiklik gösterir. Fazlasıyla erken kalkan kişilerden (“Tarlakuşları”) fazlasıyla geç kalkan kişilere (“Baykuşlar”) uzanan bir kronotip yelpazesi vardır. Hepsi yirmi dört saatlik bir ritim ortaya koyar, ama aktivite seviyesinin yükseldiği ve düştüğü zamanlarda faz gecikmesi vardır. Erken kalkanlar akşamları daha çabuk yorulurlar; geç kalkanlarsa geceleri gayet uyanıktırlar ve daha geç yatarlar. Bu, fazlasıyla geç kalkan insanlar için sorun yaratır.
Asansör beklerken veya kırmızı ışıkta dururken iki dakika çok uzun sürüyormuş gibi görünebilir. Bazen saniyeler bile insanı sinir eder, mesela önünüzdeki araba park yerine girerken fazla aheste davrandığında-bula bula şimdiyi mi buldu? deriz.
“Zamanın Coğrafyası”
Zaman nedir
Çeşitli sürelerin ve hayattaki olayların meydana gelme hızlarının değerlendirilmesi bütün dünyada bölgeden bölgeye değişebilir. Amerikalın sosyal psikolog Robert Levine, kitabı “Zamanın Coğrafyası”nda bulgularını etkileyici bir şekilde özetlemektedir.
Genel tablo, sanayileşmiş toplumların teknolojik olarak daha az gelişmiş toplumlara kıyasla zamanı farklı bir biçimde gördüklerini ve yönettiklerini ortaya koymaktadır: şehirlerle kırsal kesimler, büyük şehirlerle küçük şehirler ve kuzey yarımküredeki ılıman bölgelerle daha tropikal bölgeler.
Sonuçta en hızlı kültürlere sanayileşmiş kuzey ülkelerinin büyük şehirlerinde rastlandığı ortaya çıktı; zira buralarda zamana ve dakikliğe büyük önem verilir ve insanlar daha hızlı bir tempoda yaşar, çoğunlukla zaman baskısı altında olduklarını hisseder ve gecikmelerle başa çıkmakta zorlanırlar.
Diğer uç ise Ekvator bölgesindeki ülkelerin kırsal kesimlerindeki kültürleri içerir; buralarda insanlar daha az acele eder ve işler daha yavaş bir tempoyla yürür; kamusal alanlarda az sayıda saat vardır (çalışan saat daha da azdır) ve insanlar boş, zamanlarını başkalarıyla birlikte -örneğin çay ya da kahve içip sohbet ederek- geçirmeye daha eğilimlidir. Kültürler nasıl ki siyasi, ekonomik ve tarihsel etkenler açısından birbirlerinden ayrılıyorsa, zamanın yönetilme ve öznel olarak tecrübe edilme şekline göre de tanımlanabilir.
Zaman herkese göre farklı işler
Zaman nedir
Bu yönüyle, insanlar performanslarının gün içinde ne zaman artıp ne zaman azaldığına göre farklı kronotipleri temsil eder. Bir örnek: ABD’deki Fransız turistler ve Fransa’daki Amerikalı turistler. Burada başka şeylerin yanı sıra zaman kültürleri de birbirine ters düşer.
Los Angeles’taki şık bir restoranda Fransız çift siparişlerini verir ve romantik bir akşam geçirmeyi umar. Ama onlar samimi bir sohbete daha yeni dalmışken garson gelip başlangıç tabaklarını getirir. Fransızların zaman duygusuna göre haddinden hızlıdır bu.
Diğer taraftaysa Bordeaux’da Amerikalı bir çift yemek için bir restorana oturur. Siparişlerini vereli çok olmuştur, konuşacak bir şey kalmamıştır ve ekmeklerini yemişlerdir; açlıkları giderek artarken şu duygu da güçlenir: “Bizi unuttular!” Aslında yemek gelecektir, ama Amerikalıların alışık olduğundan epey farklı bir süre sonra.
Her iki durumda da restorandaki misafirler zamanın farkına varır. Bu şekilde, zaman algısı bir şeylerin yanlış olduğunu söyleyen bir hata sinyali işlevi görür.
“Hızlı yaşa, dibine kadar sev, genç öl.”
Zaman nedir
*Araştırmalar, bir insanın zaman yöneliminin gündelik hayattaki davranışlarını etkilediğini gösterdi. Örneğin açık bir biçimde şimdiki zaman yönelimli olan insanlar, nispeten tehlikeli yaşamlarıyla öne çıkıyorlar: Daha fazla uyuşturucu kullanma, daha fazla hız cezası yeme, daha çok korunmasız seks macerası yaşama vs. eğiliminde oluyorlar. Altmışlardaki rock yıldızlarının düsturu gibi geliyor kulağa: “Hızlı yaşa, dibine kadar sev, genç öl.”
Zaman Miyobu
Zaman nedir
* Temel bir ihtiyacı temsil eden yemek yemenin haricinde, insanlar hayatın birçok alanında çeşitli ihtiyaçlarının giderilmesini ertelemeyi öğrenirler. Tatminin ertelenmesini içeren testlerle bağlantılı olarak, insanların ileride daha büyük bir ödüle kavuşmaktansa kendilerine hemen sunulan daha küçük bir ödülü almayı tercih etmeleri durumunu betimleyen bir terim var: Zaman Miyobu.
Daha düşük değerli bir ödül almak mı, yoksa biraz bekleyip daha büyük bir ödül almak mı diye sorulduğunda, kararımız çoğunlukla beklemekten yana olur-tabii beklediğimize değecekse. İnsanlar zaman faktörünü öngörürler ve bir şeye karar verirken, ne kadar beklemek durumunda kalacaklarına dair tahminlerini de hesaba katarlar.
Güvercinler, tavuklar ve hatta maymunlarla yapılan araştırmalar, bu hayvanların kendilerine verilen ödülleri ancak birkaç saniye erteleyebildiklerini gösteriyor; daha vasat olsa bile yiyeceği hemen yemeyi tercih ediyorlar. Sadece şempanzeler gibi kuyruksuz büyük maymunların, daha fazla ödül alma fırsatı doğduğunda önlerindeki yiyeceği yemeyi birkaç dakika erteleyebildiği biliniyordu. Artık kargaların ve kuzgunların da aynı şeyi yapabildiğini biliyoruz.
*Küçük çocukların sık sık sorduğu “Daha gelmedik mi?” sorusu, belli sürelerin nasıl bir “his verdiğini” henüz öğrenmemiş, yani zaman kavramını henüz gereğince anlayamamış olmalarıyla açıklanabilir.
*Genellikle bir şeyleri çabuk anlayan kişiler zeki olarak görülürler. Geleneksel zekâ testleri bu kadarını açıkça gösterir: Belli bir zaman içinde çözülmesi gereken sorular sorarlar ve yavaş insanlar daha az puan alır, sonuçta da düşük bir skor elde ederler. Zamansal sıralama becerisi söz konusu olduğunda, insanlar arasında gözlenen farkların ancak %10 kadarı IQ ile bağlantılandırılabiliyor. Başka bir deyişle, farkların %90’ı başka etkenlerden kaynaklanıyor.
* Düşünceler gelip gider; tekrar tekrar iradenizi kullanarak dikkatinizi geri getirmeniz gerekir. Şimdiye odaklanmak zahmetlidir. Kendinizi yüzeye çıkan düşüncelerden -bu düşünceller ne kadar banal olsa da (“Buzdolabında yeterince süt-bira-peynir var mıydı?”)- bunlardan kurtulup kendinize dönmelisiniz.
“Anı ânına yaşamak”
* Hepimizin bildiği “ânı ânına yaşamak” diye bir tabir vardır, sanki bir andan diğerine ilerliyormuşuz gibi. Ama bilinçli deneyimimizin, olayların içinden geçtiği sürekli bir mevcut-oluş hali tarafından belirlendiğini söylemek daha doğru olabilir: henüz kesinleşmemiş olan gelecekten şu anda tecrübe edilene ve ardından geçmişe doğru.
Öngörüde bulunarak gelecek için plan yapmak ve anıları hatırlamak daima şimdi meydana gelir; bu da şimdiki zamana özel bir statü vermek için bir başka nedendir. MS 400 yılı civarında Augustinus meseleyi şöyle ifade etmişti: “Muhtemelen şöyle demek doğru olur: Üç zaman vardır-geçmiş şeylerin şimdiki zamanı, mevcut şeylerin şimdiki zamanı ve müstakbel şeylerin şimdiki zamanı.”
Özlemle beklediğimizde zaman yavaş geçer. Zaman izafidir.
Zaman nedir
* Sıkıldığımızda veya bir başkasının gelmesini özlemle beklediğimizde zaman yavaş geçer; “keyfimiz yerinde” olduğundaysa çabuk geçer. Sonunda sevdiğimiz kişiye kavuşacaksak 90 dakikalık bir uçak yolculuğu dayanılmaz gelebilir, ama güzel bir film izlerken 90 dakika genellikle uçup gider. Bu aynı zamanda toplu taşıma araçlarında çok sayıda insanın gözlerini cep telefonlarına dikme nedenidir: Yolculuk ederken internet zamanın geçmesini kolaylaştırır. Dikkatimizi zamana verdiğimizde “itaatkâr bir koyun” gibi geçer; dikkatimiz zamandan başka şeylere dönük olduğundaysa bir “puma” gibi koşarcasına geçer. Bu deneyim genellikle- Amerikalı psikolog Mihaly Csikzentmihalyi tarafından kapsamlı bir şekilde araştırılmış olan- “akış” hissini, sık sık da öfori (aşırı mutluluk hali) duygusunu içerir.
* Hayatımızda hatırladığımız olaylar onlarla bağlantılandırdığımız duygulara bağlıdır. Hayat deneyimi, ya da hayatımızın çeşitliliği ve renkliliği-ne kadar çok olursa hayat öznel olarak o kadar uzun görünür. Kısalmış bir zaman perspektifi olan insanlar -ki bu durum sadece hastalık veya yaklaşan ölümden değil insanın memleketinden (ya da tanıdık bir çevreden) ayrılmasından da kaynaklanabilir- sosyal tercihlerini değiştirirler; duygusal olarak yakın hissettikleri kişileri ararlar. Arkadaşlar ve aile, dağda tek başına yaşanacak maceralardan daha önemli hale gelir.
Popüler bir konu: Ölüm
Zaman nedir * Ölüm-ölen başkası olduğu sürece- epey popüler bir konudur. Bununla birlikte, edebi bir kisveye bürünmediğinde ölüm pek de popüler bir konu teşkil etmez; bir tek filozoflar ve sosyolojinin “ölüm araştırmacıları” dediği kişiler arasında popülerdir.
Buna karşın, hayat da aslında uzun, ama zamanımızı nasıl kullandığımızı bildiğimiz takdirde…Bellek psikolojisinin diliyle ifade edersek: Hayatınızı renkli ve duygusal açıdan zengin olacak şekilde yaşayın: bunu yaparsanız uzun süre yaşamış olursunuz.
Gündelik hayatta ise, ölüm konusu yaşlıların aklına gençlere kıyasla illaki daha fazla gelir diye bir kural yoktur; daha ziyade bazı uç koşullar -örneğin ciddi bir hastalık- durumun kafamıza dank etmesine neden olur ve ölümün yaklaştığını hissetmemize yol açabilir. Sağlıklı olan yaşlı insanlar için ölüm konusu baskın değildir-en azından bilinçli bir düzeyde. Ölüm düşüncesi zamanın azaldığını işaret eden ve dolayısıyla zamanın hızlandığı hissinin güçlenmesine yol açan bir stres faktörü teşkil etmez.
* Zaman yönetimi, özünde -ve bu konuda yazılmış birçok kitabın önerilerinin aksine- insanın kendini ve duygularını akıllıca kullanmasıdır. Olabildiğince kısa sürede yapılması gereken ve dağ gibi görünen bir iş bazen yakından bakıldığında küçülerek tırmanması daha kolay bir tepeye dönüşür-şayet asıl yükün duygusal çağrışımlarımız olduğunun farkına varırsak.
Zaman nedir başlıklı yazımızı beğendiyseniz aşağıdaki yazıda ilginizi çekebilir.
https://angelsdia.com/4-boyut-zamanda-gezinmek-zaman-yolculugu/
Mitoloji, tarih , gerilim ve polisiye sevenler:
Polisiye, gerilim, mitoloji seviyorsanız. Melekler, büyüler, kadim tarikatlar ve benzeri konular ilginizi çekiyorsa, başı sonu belli hikayelerden sıkıldıysanız. Kafası çok değişik bir roman sizleri bekliyor;
https://angelsdia.com/surpriz-sonlu-kitaplar-melek-gunlukleri-1-babil-buyusu/
Youtube kanalımda ilginizi çekebilecek videolar bulabilirsiniz. Aşağıdaki linke tıklayarak kanalımdaki içeriklere ulaşabilirsiniz.
https://www.youtube.com/channel/UCY2ps_mnNqfVtZ83jyGnXSQ
